Άρθρο του κ. Νότη Μαρτάκη Προέδρου της MTC GROUP
«Η οικοδόμηση ενός Έθνους απαιτεί τη διαρκή ενασχόληση με τους άλλους και την απόρριψη μιας νοοτροπίας εχθρότητας προκειμένου να υιοθετηθεί μια νοοτροπία αλληλοβοηθείας».
Δανειζόμενος αυτή την αποστροφή από ομιλία του Πάπα Φραγκίσκου στο αμερικανικό Κογκρέσο, θεωρώ χρήσιμο να σκεφθούμε το ρόλο αλλά και τη σημασία τόσο του Τουρισμού όσο και του Πολιτισμού στη γνωριμία, την αλληλεπίδραση, την κατανόηση, τη συμφιλίωση αλλά και το διχασμό, πολλές φορές, μεταξύ των λαών. Και σπεύδω να εξηγηθώ, ορμώμενος πρώτα από την έννοια του Πολιτισμού, που δεν είναι άλλη από αυτό που εμείς οι Έλληνες ονομάζουμε κουλτούρα και οι Βρετανοί culture, οι Γάλλοι cultour και οι Γερμανοί volks kunde. Είναι δηλαδή η διαχρονική συμπύκνωση γνώσεων, πεποιθήσεων, τεχνών, ηθικής, δικαίου και συνηθειών ενός Έθνους με ρίζες στην ιστορία και «όχημα» την Παράδοση. Είναι, με λίγα λόγια, τα επιμέρους χαρακτηριστικά, τα στοιχεία της ταυτότητας που ιστορικά και παραδοσιακά ξεχωρίζουν, γεωγραφικά και διαχρονικά, το ανθρώπινο είδος μεταξύ του.
Ο Πολιτισμός, λοιπόν, θεμελιώθηκε από την ιστορία, συντηρήθηκε από την Παιδεία και εξελίχθηκε σε κάθε χρονική περίοδο ανάλογα με τις ανάγκες και τις προσαρμογές όπως αυτές διαμορφώθηκαν στη διαδρομή των χρόνων. Το τονίζω αυτό για να υποστηρίξω αλλά και να ξεκαθαρίσω από την αρχή ότι η μετάβαση από τη χλαμύδα στο συμβατικό ρούχο, για να πω το απλούστερο, μέχρι τη μεταβολή της θρησκευτικής λατρείας από την ειδωλολατρεία και το δωδεκάθεο στον Μονοθεϊσμό δεν αποτελούν αλλοίωση ούτε της Παράδοσης ούτε της Κουλτούρας ούτε του Πολιτισμού. Συνδέονται, αντιθέτως, με μια διαχρονική εξέλιξη, που οφείλουμε να θυμόμαστε αλλά και να διαφυλάσσουμε. Γιατί αυτό ακριβώς αποτελεί την κληρονομιά μας και αυτό παραπέμπει στις ρίζες μας.
Με την ίδια λογική θυμόμαστε και συντηρούμε τα ιστορικά γεγονότα και τα αποτυπώματα που άφησαν μέχρι σήμερα. Οι αρχαιολογικοί θησαυροί, τα ήθη και τα έθιμα ακόμα και οι γαστρονομικές ιδιαιτερότητες αποτελούν κομμάτι της κληρονομιάς μας. Αυτά μας ξεχωρίζουν. Αυτά μας προσδιορίζουν. Όχι για να καλλιεργούμε είτε μεταξύ μας είτε και στις νεότερες γενιές οποιοδήποτε αίσθημα υπεροχής έναντι των άλλων λαών. Αλλά για να εμπεδώσουμε τις αξίες κάποιες μάλιστα από τις οποίες, ενώ τις μεταλαμπαδεύσαμε, κινδυνεύουμε ταυτόχρονα να τις χάσουμε από τη ξενολαγνεία και τον μιμητισμό. Δεν είναι, με λίγα λόγια, εξέλιξη να μεταφράζουμε την «οικογενειακή ταβέρνα» γράφοντας στην πινακίδα “family taverna” που δεν παραπέμπει σε καμία έννοια. Πολύ περισσότερο, όταν σε παραδοσιακά χωριά συναντάμε ακόμα και πινακίδες «Νέον». Αυτό, όντως, δεν είναι εξέλιξη. Είναι κατάντια.
Τα ανέφερα αυτά, σε αντιδιαστολή της χλαμύδας, που εννοείται ότι δεν μπορούμε να φοράμε, με τον χαρακτήρα κάθε τόπου που οφείλουμε να διατηρούμε.
Αναφέρθηκα όμως και για ιστορικά γεγονότα. Η Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες, δε δημιουργήθηκε από παρθενογένεση. Μεσολάβησαν διενέξεις, πόλεμοι, καταστροφές. Άλλοτε, στην αρχαία περίοδο, μεταξύ των Ελλήνων, όπως ο Πελοποννησιακός Πόλεμος και άλλοτε μεταξύ των λαών, όπως οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι. Υπήρξαν θηριωδίες και θύματα. Υπήρξαν τόποι μαρτυρίου. Υπήρξαν ερείπια και μνημεία. Υπήρξαν καταγραφές ανάλογες με την τεχνολογική εξέλιξη κάθε εποχής. Υπήρξαν και αλλοιώσεις γεγονότων, άλλες από πολιτικές σκοπιμότητες και άλλες, οι πιο αθώες, για την οικοδόμηση θρύλων. Στις τελευταίες, θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε τον Τρωικό Πόλεμο που, ενώ γνωρίζουμε ότι δεν έγινε για τα μάτια της Ωραίας Ελένης αλλά για τον εμπορικό έλεγχο του Βοσπόρου, μας αρέσει να του προσδίδουμε ένα ρομαντικό χαρακτήρα.
Όλα έχουν την ιστορική τους αξία. Και όλα οφείλουμε να τα συντηρούμε υλικά και να τα διατηρούμε θυμικά. Γιατί είναι και αυτά στοιχεία του Πολιτισμού, κομμάτια από τις ρίζες και την παράδοση, διδαχές από την ιστορία.
Δεν ήταν όμως όλοι οι πόλεμοι που δίχασαν τους λαούς. Κάποιοι από αυτούς τους ένωσαν. Οικοδόμησαν συμμαχίες και, διαχρονικά, θεμελίωσαν κοινές μνήμες.
Όντως, συνεπώς, ο Τουρισμός και ο Πολιτισμός είναι έννοιες ταυτόσημες. Άλλωστε η περιήγηση, η ξενάγηση ακόμα και η γευσιγνωσία αλλά και η οινογνωσία που είναι στοιχεία του Πολιτισμού, αποτελούν, ταυτόχρονα, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε τουριστικού προϊόντος. Όσο, μάλιστα, διατηρούν την αυθεντικότητά τους και δεν υφίστανται αλλοιώσεις και εξωγενείς επηρεασμούς, μπορεί να εξελιχθούν στα δυνατά σημεία κάθε προορισμού. Το αντίθετο, μπορεί να μας οδηγήσει σε μιμητισμούς με αμφίρροπα αποτελέσματα. Και εξηγούμαι: Αναφέρθηκα πιο πάνω στις πινακίδες. Θα εστιάσω τώρα στην εστίαση: Αναρωτιέμαι πόσο χρήσιμο ή και επικίνδυνο για σύγκριση είναι να σερβίρουμε στους ξένους επισκέπτες μας σνίτσελ βιενουά η πανακότα και cheese cake αντί τα παραδοσιακά φαγητά και γλυκά, κάποια μάλιστα από τα οποία έχουν τις ρίζες τους στο παρελθόν. Και επειδή το θέμα δεν είναι απλά να καταγράφουμε τα αυτονόητα αλλά και να καταθέτουμε ιδέες και προτάσεις, θα έριχνα την ιδέα να υπάρχει η περιγραφή και η ιστορική καταβολή κάθε πιάτου ακόμα και στον τιμοκατάλογο. Αρκεί και ο τιμοκατάλογος να μην είναι ο κλασικός πλαστικός που συναντάμε παντού. Το προσεγμένο – και γιατί όχι – οικολογικό χαρτί ακόμα και με ξύλινο περίβλημα, μπορεί να δώσει στο περιεχόμενο την αξία που έχει και πρέπει να έχει. Είναι και αυτό, όσο και αν ακούγεται παράξενο, στοιχείο του πολιτισμού κάθε περιοχής.
Ο Πολιτισμός όμως στον Τουρισμό δεν είναι ένα στατικό φαινόμενο που έχει να κάνει με υλικά μόνο στοιχεία. Είναι και θέμα διαχείρισης των ανθρώπινων σχέσεων, αυτό που συνήθως ονομάζουμε ποιότητα υπηρεσιών. Κάποιοι έχουν παρεξηγήσει την προθυμία για εξυπηρέτηση, το σεβασμό του πελάτη, τη φιλικότητα, τη φιλόξενη διάθεση και την ευγένεια. Και θεωρούν ότι όλα αυτά τα συστατικά της ανθρώπινης φύσης αποτελούν δήθεν απαλλοτρίωση της αξιοπρέπειας. Τους καλώ να αναλογισθούν τη διαφορά τιμής που έχει ο καφές στο καφενείο με εκείνον της πολυτελούς καφετέριας ή του πεντάστερου ξενοδοχείου. Το υλικό είναι το ίδιο. Τι διαφέρει; Πέρα από την άνεση του χώρου, υπεισέρχεται η ανθρώπινη διάσταση. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο ιδιοκτήτης του καφενείου στερείται σε κάτι από όλα αυτά. Πολλές φορές, η αγνότητα και η αυθεντικότητά του υπερέχουν. Στους υπόλοιπους όμως χώρους η ποιότητα των υπηρεσιών δεν περιορίζεται στο επίπεδο πολιτισμού που έμφυτα μπορεί να έχει ο ιδιοκτήτης του καφενείου. Αποτελεί το επιπλέον τίμημα που πληρώνει ο πελάτης για το ίδιο προϊόν που έχει σερβιριστεί και στο καφενείο. Αυτό το επιπλέον τίμημα πρέπει λοιπόν να διακρίνεται από επαγγελματισμό που επεκτείνεται από τη συμπεριφορά μέχρι και την ενδυματολογική εμφάνιση. Το ίδιο, ανεξαρτήτως τιμήματος, ισχύει και για τα μέσα μεταφοράς είτε αυτά είναι λεωφορεία ή ταξί. Γιατί, κάθε εστιάτορας, κάθε σερβιτόρος, κάθε οδηγός λεωφορείου ή ταξί είναι για τον επισκέπτη η εικόνα του τόπου. Και μπορεί με τη συμπεριφορά του, να δώσει το στίγμα του πολιτισμού που κουβαλάει ο τόπος.
Είμαστε ένας λαός με βαριά πολιτιστική κληρονομιά. Και είμαστε περήφανοι γι’ αυτήν. Και καλά κάνουμε που τη διαδίδουμε και την επιδεικνύουμε στους επισκέπτες μας. Ποια άραγε όμως είναι η εντύπωση που δημιουργούμε, εμείς οι κληρονόμοι αυτής της κουλτούρας όταν παρκάρουμε τα αυτοκίνητά μας στα πεζοδρόμια, όταν μπλοκάρουμε τους χώρους πρόσβασης των ΑμΕΑ, όταν ρυπαίνουμε το περιβάλλον, όταν διατρέχουμε στους δρόμους με τα δίκυκλα ή τα αυτοκίνητα προκαλώντας άσκοπους μηχανικούς θορύβους ή έχοντας στο διαπασών τη μουσική; Είμαστε Έλληνες, νεοέλληνες ή Ελληνάρες; Και πόσο φαινόμαστε ως καρικατούρες δίπλα στα αγάλματα και τα μνημεία των προγόνων μας που με υπερηφάνεια επιδεικνύουμε στους ξένους;
Όσο αντισυμβατικά φαντάζουν όσα επισήμανα, είναι μεν πραγματικά, αλλά σίγουρα δεν αφορούν όλους. Και σίγουρα δεν χαρακτηρίζουν τον τόπο μας που διακρίνεται για τη φιλοξενία, το φιλότιμο και τον αυθορμητισμό των κατοίκων.
Ωστόσο, αν μιλάμε για τη σύνδεση του Τουρισμού με τον Πολιτισμό οφείλουμε να λάβουμε υπόψη και να διορθώσουμε όσα τυχόν μπορεί να αδικούν την εικόνα μας σε επίπεδο φιλοξενίας.
Λένε ως λαοί που γνωρίζονται δύσκολα πολεμάνε. Ο Τουρισμός αλλά και ο Πολιτισμός έχουν τη μεγαλύτερη συμβολή σε αυτό. Και δίκαια έχουν σημαντικό μερίδιο στην εδραίωση της παγκόσμιας ειρήνης. Οι συμμαχίες δεν οικοδομούνται από τις κυβερνήσεις. Επιβάλλονται από τους λαούς.
Σε αυτούς προσβλέπουμε. Με αυτούς πορευόμαστε. Βάζοντας στην άκρη θρησκευτικές, φυλετικές και χρωματικές ιδεοληψίες. Αποδεχόμενοι τη διαφορετικότητα. Τοποθετώντας σε ίση ζυγαριά αυτό που εμείς αλλά και οι ξένοι είμαστε και πιστεύουμε. Για να μας σέβονται και να τους σεβόμαστε. Για να αποδείξουμε ότι ενώ η δουλειά των φιλοσόφων είναι να περιγράφουν τον κόσμο, η δική μας δουλειά είναι να τον διορθώνουμε.
Αυτό είναι ο Πολιτισμός. Αυτό είναι και ο Τουρισμός. Σας ευχαριστώ
